Weerstandsvermogen en risicobeheersing

In het risicoregister hebben wij alle bekende risico’s in beeld gebracht, beoordeeld en geanalyseerd. Vervolgens geven wij aan hoe wij met het risico willen omgaan in termen van beheersing. De risico’s zijn uitgedrukt in geld en de risicoscore is bepaald. Per risico geven we het financiële belang aan, vervolgens bepalen wij de kans dat het risico zich daadwerkelijk voordoet, uitgedrukt in een percentage. Hierna hebben wij de risicoscore bepaald door het financieel belang te vermenigvuldigen met de kans.

Klasse-indeling
De gehanteerde klasse-indeling ziet er als volgt uit:

Beheersen van risico’s
In deze fase bepalen wij oplossingen om de benoemde risico’s te beheersen. Het is van belang dat wij ook iets met de risico’s doen. Voor elk risico maken wij een keuze uit de volgende vier maatregelen:

1. Beëindigen (B)

Dit houdt in dat wij beleid waar een risico door ontstaat (adviseren te) beëindigen, op een andere manier vorm geven of geen beleid starten dat een risico met zich meebrengt. Ook kunnen wij werkprocessen zodanig invullen, dat we bepaalde risico’s vermijden.

2. Verminderen (V)

Door het risico af te dekken middels een verzekering, een voorziening of een ander budget in de begroting kunnen wij het risico verminderen. Hiermee worden de gevolgen van een risico dus beperkt. Tevens kan bij verminderen gedacht worden aan het aanpakken of wegnemen van de oorzaak van het risico.

3. Overdragen (O)

Dit kan door het beleid dat een risico met zich meebrengt, uit te laten voeren door een andere betrokken partij, die daarbij ook de financiële risico’s overneemt.

4. Accepteren (A)

Als wij een risico niet (kunnen) vermijden, verminderen of overdragen accepteren wij het risico en zullen wij de eventuele financiële schade volledig middels de weerstandscapaciteit moeten afdekken. Dit betekent niet dat het risico niet beïnvloedbaar is en daarom maar geaccepteerd moet worden. Het betekent dat wij het risico op dit moment accepteren en niet op één of andere wijze afdekken. Mocht de wens bestaan om het risico in de toekomst anders te beheersen dan zullen wij moeten kiezen voor beëindigen, verminderen of overdragen.

Bij dit onderdeel presenteren wij de risico's. Wij hebben een inventarisatie uitgevoerd, de risico's geanalyseerd en beoordeeld en vervolgens zoveel als mogelijk gekwantificeerd.

We kunnen de risico’s als volgt onderverdelen:

- Financiële risico’s

• Grondexploitatie
• Verbonden partijen
• Open-einde regelingen
• Grote projecten
• Overige financiële risico's

Hieronder staat het totaaloverzicht van de risico's.

1. Aansprakelijkheid (totaal risico € 410.000)

Nalatigheid of onrechtmatig handelen
De risico’s zijn in de meeste gevallen beperkt, doordat waar mogelijk verzekeringen zijn afgesloten. Ook hebben wij in de begroting diverse budgetten beschikbaar, bijvoorbeeld om ons eigen risico af te dekken.

Planschade
Planschade dekken we zoveel mogelijk af in contracten met ontwikkelaars. In geval van een gemeentelijke ontwikkeling (waar geen verhaal kan plaatsvinden), houden we hier bij de kredietvotering rekening mee. Er zijn geen lopende zaken bekend.

Schadeclaims
De gemeente loopt altijd het risico op schadeclaims. Over het algemeen zijn dit langlopende procedures waarvoor de risico's moeilijk in te schatten zijn. Daarom is hiervoor in de exploitatie geen raming opgenomen. Om de risico's toch mee te kunnen nemen in deze paragraaf, zijn we uitgegaan van een totaal bedrag van € 2 miljoen met een kans van 20%.

2. Eigendommen (totaal risico € 119.000)

Eigen risico schadegevallen
De risico’s met betrekking tot onze eigendommen hebben wij aanzienlijk beperkt door het afsluiten van brand- en stormverzekeringen. Hiervoor geldt een eigen risico van € 2.500 per gebeurtenis. Zaken als bijvoorbeeld vandalisme zijn uitgesloten van de verzekering.

Schade door vandalisme/diefstal (in de openbare ruimte)
Vandalisme is niet verzekerd. De kosten vangen we op binnen de normale budgetten en leiden niet tot grote overschrijdingen. We maken ook bewuste keuzes bij het gebruik van materialen in de openbare ruimte, risicomijdend.

Onderhoud gemeentelijke gebouwen en terreinen
Wij voeren voor onze eigendommen planmatig beheer en onderhoud uit. Dit doen wij op basis van de beheerplannen en actuele inspecties. De onderhoudstoestand van de gebouwen is op peil en de noodzakelijke dotaties aan de onderhoudsvoorzieningen actualiseren we regelmatig. Voor een aantal gebouwen loopt de discussie over voortgezet gebruik. Hiervoor voegen we op dit moment geen bedrag toe aan de voorzieningen.

Ruiming explosieven
Er is een risico dat bij grondwerken explosieven worden aangetroffen waarvoor onderzoeken, dan wel ruimingen moeten plaatsvinden. De kosten hiervan ramen we zoveel mogelijk vooraf in de projectkosten en/of brengen we in rekening bij de ontwikkelaars. Daarnaast kunnen we een deel van de kosten declareren bij het Rijk.

Bodemsanering
Bij projecten worden partijkeuringen uitgevoerd op vrijgekomen grond. Bij het aantreffen van ernstige verontreiniging kan dit tot aanzienlijke verwerkingskosten leiden.

Archeologie
We lopen het risico dat er archeologische vondsten gedaan worden bij projecten in de openbare ruimte. Dit risico onderzoeken we door middel van het maken van proefsleuven voor de start van een project.

3. Bedrijfsvoering (totaal risico € 268.000)

Bedrijfsongevallen
Wij hebben de "Goed Werkgeverschapsverzekering" afgesloten. Werkgevers hebben de wettelijke zorgplicht voor de veiligheid van werknemers en die zorgplicht wordt uitgebreid. De werkgever is aansprakelijk voor bedrijfsongevallen en beroepsziekten van werknemers. Ook molest is meeverzekerd. Naast ambtenaren vallen ook raadsleden, wethouders en de burgemeester onder de polis.

Fraude en diefstal
De huidige economische ontwikkelingen kunnen voor de gemeente leiden tot verhoogde prikkels of gelegenheden tot het doen van of meewerken aan fraude. Er is een Fraude- en Berovingsrisicoverzekering afgesloten.
Daarnaast zijn fysieke en/of administratieve maatregelen genomen (functiescheiding, procesbeschrijvingen). De interne controle richt zich ook op deze zaken.

Afwezigheid van personeel wegens ziekte of anderszins
Kennis en kunde zijn (tijdelijk) niet beschikbaar waardoor de kwaliteit van de organisatie en de door de organisatie geleverde producten lager worden. Uitgangspunt bij ziekteverzuim is een interne oplossing en geen externe inhuur, afhankelijk van de duur van de afwezigheid en taak. Totstandkoming inschatting: loonsom € 15.410.808 x 4,67% (bron: loonsom begroot 2019; ziekteverzuimpercentage over 2018)  = € 720.000.

Vertrek personeel
Als gevolg van vertrek van personeel kan er kennis en kunde verloren gaan. Daarnaast is er bij het huidige personeel veel ervaring en kennis van de lokale situatie aanwezig, welke bij vertrek verloren gaan. Dit kan leiden tot inefficiëntie.

ICT
Computeruitval kan tot gevolg hebben dat onze dienstverlening niet meer uitgevoerd kan worden en onze medewerkers niet meer optimaal kunnen werken. Vooral de laatste tijd zijn bedreigingen van virussen in het nieuws, hetzelfde geldt voor datalekken.

Informatiebeveiliging
Informatiebeveiliging is steeds actueler. Er is weliswaar steeds meer aandacht, maar het risico wordt ook steeds groter. Denk hierbij aan datalekken. In de stuurgroep BHBD is vooralsnog besloten om geen cybercrime verzekering af te sluiten, maar de actuele ontwikkelingen laten zien dat de risico's groter zijn.

4. Financieel (totaal risico € 2.617.000)

De risico's bij dit onderdeel hebben betrekking op open- einde regelingen, schadeclaims, verbonden partijen, grondexploitatie, grote projecten en overige financiële risico's.

Open- einde regelingen (totaal risico € 1.846.000)
Dit zijn regelingen waar inwoners gebruik van kunnen maken. Er is geen grens aan het aantal gebruikers. Daarom zijn de kosten moeilijk te beheersen.

Doelgroepenvervoer (Wmo-cliënten en leerlingen)
In 2019 is het vervoer aanbesteed en in begin 2020 afgerond. Dit heeft geleid tot een positief resultaat. Voor volgende jaren houdt de DRAN rekening met een toename van het wmo vervoer en leerlingenvervoer. We lopen het risico dat deze toename verder stijgt. Het risico voor de kostentoename schatten we in op 10% van 1,072 miljoen.

Nieuwe Wmo en Jeugdwet
In de begroting 2020 hebben we rekening gehouden van een toename van aanvragen. In de jaarrekening 2019 zien we dat de toename groter is dan ingeschat. Zorgaanbieders geven aan dat de huidige tarieven niet in alle gevallen reëel zijn. Hier vindt onderzoek plaats en dit kan leiden tot een hogere uitgaaf. We schatten in dat de uitgaven in 2020 € 1,5 miljoen hoger zullen zijn dan geraamd. Voor zover mogelijk treffen we maatregelen om de kosten te verminderen. Onduidelijk is wat het rijk hierin gaat compenseren. Als de compensatie achterwege blijft dan komen deze meerkosten in eerste instantie ten laste van de algemene reserve. We schatten  de compensatie in op 50%.

Wvggz en Beschermd Wonen
Er komen 2 nieuwe taken op ons af.
Wvggz (invoering per 1 januari 2020). Hierbij komt geld vanuit het Rijk waarvan de omvang op dit moment niet is in te schatten en dus kostendekkend is. We werken regionaal samen aan de regionale en lokale uitvoering van deze nieuwe wet.
Beschermd wonen (vanaf 1 januari 2022). Er komt een nieuw objectief verdeelmodel vanaf 2022. Het verdeelmodel zoals het nu bekend is, is op basis van de gegevens van voorjaar 2017. Er zal nog een actueler verdeelmodel gepubliceerd worden.  We verwachten dat de gelden vanuit het Rijk niet toereikend zijn.

Hulp bij het huishouden
In de begroting 2020 hebben we rekening gehouden van een toename van aanvragen. In de jaarrekening 2019 zien we dat de toename groter is dan ingeschat. Dit komt voornamelijk door de invoering van het abonnementstarief.Tarieven voor hulp bij het huishouden zijn onderbouwd en reëel. Onduidelijk is wat het rijk hierin gaat compenseren. We hebben in onze begroting 3 miljoen geraamd. Het risico dat dit verder toeneemt schatten we in op 20% van 3 miljoen.

Af-/toename aantal uitkeringen PW / IOAW / IOAZ
We schatten het risico in op 35 extra bijstandsaanvragen zijnde € 472.000. De kans dat dit zich voordoet is 10%.

Toename aanvragen bijzondere bijstand/armoedebestrijding
De uitgaven ramen we op € 1,84 miljoen. De kans dat dit bedrag hoger wordt, is aanwezig. Deze kans hierop schatten we in op 10%.

Toename aanvragen schuldhulpverlening
Kosten voor schuldhulpverlening bleven afgelopen jaren binnen de raming. We lopen het risico dat het aantal aanvragen groter is dan waarmee we in de begroting rekening gehouden hebben. Het risico schatten we in op 10%.

Toename aantal Bbz regeling (leningen)
We lopen het risico dat het aantal aanvragen groter is dan waarmee we in de begroting rekening gehouden hebben. Het risico schatten we op 10%.

Toename aanvragen voorzieningen Wmo
Risico ontstaat als het aantal aanvragen groter is dan begroot. In de begroting 2020 is extra budget opgenomen voor de toename van aanvragen als gevolg van verlaging van het abonnementstarief. Ook is er rekening gehouden met de komende tariefaanpassing in verband met nieuwe aanbesteding.  Het risico schatten we in op 10% van 800.000.

Vermindering legesopbrengsten bouwvergunningen
Dit risico is gebaseerd op 25% van de geraamde opbrengst van € 550.000 en een kans van 25%. We houden rekening met een hoger bedrag aan risico in verband met de uitspraak Programma Aanpak Stikstof.

Toename bezwaar/kwijtscheldingskosten / minder opbrengsten
Altijd aanwezig risico, maar wij schatten de kans relatief laag in.

Lagere opbrengsten OZB, Afvalstoffenheffing en Rioolheffing door leegstand (bedrijfs)vastgoed
Er is altijd een risico aanwezig dat we minder opbrengsten realiseren door leegstand van (bedrijfs)vastgoed.

Verbonden partijen (risico € 384.000)
Hierbij gaat het om partijen waarin de gemeente zowel een financieel als een bestuurlijk belang heeft. De verbonden partijen met de grootste financiële belangen zijn de Veiligheidsregio Gelderland-Zuid (VRGZ), de Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Regio Nijmegen (GGD), de Omgevingsdienst Regio Nijmegen (ODRN), de Milieusamenwerking en Afvalverwerking Regio Nijmegen (MARN) en het werkbedrijf Rijk van Nijmegen. Voor een nadere toelichting op de verbonden partijen wordt verwezen naar de paragraaf verbonden partijen in deze begroting.

GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst)
In de begroting 2020 GGD is rekening gehouden met de extra taken voor Veilig Thuis.  We lopen het risico dat het begrotingsbudget van de GGD niet toereikend is. We schatten het risico  in op 50%.

MARN (Milieusamenwerking en Afvalverwerking Regio Nijmegen)
De risico’s van de MARN zijn beperkt. Het Algemeen Bestuur heeft in de notitie Weerstandsvermogen bepaald dat voor de afdekking van de risico’s de begrotingspost Onvoorzien voldoende is. Daarnaast is MARN aandeelhouder in ARN B.V.. Zij heeft één lening (in verband met grondverkoop) en geen garanties meer uitstaan naar ARN B.V.. De lening is afgedekt met een eerste recht van hypotheek. Tevens heeft MARN met ARN B.V. een vast tarief met indexering voor het door de deelnemers in de MARN aangeleverde afval. Het risico dat MARN loopt bedraagt ten hoogste de waarde van de aandelen die MARN heeft in ARN B.V. . Deze zijn gewaardeerd op verkrijgingsprijs en wel voor een waarde van € 1.701.675. Verder wordt verwezen naar de paragraaf verbonden partijen.
Door het Algemeen Bestuur is in juni 2014 besloten dat de MARN geen weerstandsvermogen dient aan te houden anders dan de € 10.000 Post onvoorzien uit de begroting.
Indien de Algemene reserve onvoldoende is om in een bepaald jaar tekorten op te vangen, die voortvloeien uit de rekening en er geen andere dekking kan worden gevonden, wordt het bepaalde in de tekst van de gemeenschappelijke regeling MARN artikel 28 van toepassing. Daarin is bepaald dat de gemeenten naar rato van het inwonertal dienen bij te dragen in tekorten van de MARN. In onze begroting houden we rekening met € 0.

ODRN (Omgevingsdienst Regio Nijmegen)
Het totaal van de risico's van de ODRN bedraagt € 803.000. De ODRN rekent vervolgens met een dempingsfactor van 0,6 omdat niet alle risico's zich tegelijkertijd zullen voordoen. 0,6 x € 803.000 = € 482.000. Het weerstandsvermogen van de ODRN bedraagt € 675.000. Dit is ruim voldoende om de risico's op te vangen. In onze begroting houden we rekening met € 0.

De ODRN kampt met een financieel tekort. Dit is ontstaan door de stijging van de omvang van de werkzaamheden (onder andere door aantrekken economie). Met de deelnemers (opdrachtgevers) en de ODRN samen zijn we een doorontwikkeling aan het maken voor de ODRN, zodat in de toekomst deze financiële problemen zich niet meer voor doen. Dit betekent waarschijnlijk een extra bijdrage van de deelnemende gemeentes. De begroting van de ODRN wordt aangepast naar de reële cijfers. Het verwachte tekort verdeelt de ODRN over deelnemers.

Het werkplan 2020 dat nu in onze begroting is verwerkt is bovenstaande nog niet opgenomen. Waarschijnlijk betekent dit een verhoging van de bijdrage. Daarnaast moet de ODRN zich ook voorbereiden op de invoering van de Omgevingswet. We houden rekening met een risico van 50% van € 264.000.

VRGZ (Veiligheidsregio Gelderland-Zuid)
Over 2017 heeft VRGZ een negatieve exploitatieresultaat dat ten laste moet komen van de algemene reserve van VRGZ, waardoor de algemene reserve fors onder de bestuurlijk afgesproken normwaarde (5% van de omzet) komt te liggen. Hierdoor is de algemene reserve C&R (Crisisbeheersing en Rampenplan) nu ook onvoldoende op peil om daarmee de gewogen risico's volledig af te dekken. In het uiterste geval staan gemeenten garant voor het restant. Voor ons betekent dit theoretisch een risico van maximaal € 122.962.

MGR Werkbedrijf en ICT
De risico's van het werkbedrijf zijn gekwantificeerd in de begroting van het werkbedrijf. Aangezien het werkbedrijf geen algemene reserve mag aanhouden, moet elke gemeente haar risicodeel in de begroting opnemen. De verwachtingswaarde van de risico's bedraagt € 6,605 miljoen en het risico op € 2,554 miljoen. Ons aandeel bedraagt daarin ongeveer 11%.

Grondexploitatie (risico € 201.000)
Om de risico’s te beperken hanteert de gemeente een overwegend faciliterend grondbeleid. De specifieke risico’s met betrekking tot de grondexploitaties zijn omschreven in de paragraaf grondbeleid.

De risico's in de sfeer van de grondexploitatie hebben vooral te maken met algemene economische ontwikkelingen die leiden tot lagere opbrengsten of hogere kosten. Hier valt bijvoorbeeld te denken aan vertraging van bouwprojecten (vooral rentekosten), het terugtrekken van partners, of het lager uitvallen van grondprijzen ten opzichte van de ramingen. Hoewel de economische vooruitzichten weer wat gunstiger lijken te zijn, is het in de huidige economische situatie nog steeds de vraag of de geraamde opbrengsten van de bouwkavels kunnen worden gerealiseerd en op welke termijn. Om de economische risico’s te kwantificeren is uitgegaan van een scenario waarin de nog te realiseren opbrengsten na 1 januari 2019 10% lager uitvallen dan geraamd en de nog te realiseren kosten 5% hoger uitvallen dan geraamd in de meest recente rapportage grondexploitaties.

Een ander risico schuilt in de toerekening van apparaatskosten aan de grondexploitaties.  Wanneer projecten niet doorgaan komen de apparaatskosten mogelijk ten laste van de exploitatie. Meer informatie over de complexen van de grondexploitatie staat in de paragraaf grondbeleid.

Bedrijventerrein De Mies (Parkeervoorziening)
Het restant nog uit te geven oppervlak van 1.572 m² kunnen we onderverdelen naar een nog uit te geven kavel aan een bedrijf met een oppervlak van 572 m² en in een perceel met een oppervlak van 1.000 m2 dat we mogelijkerwijs inzetten als een plek voor het parkeren van vrachtwagens. Definitieve besluitvorming hierover zal in 2020 plaatsvinden. Omdat definitieve besluitvorming nog niet plaats heeft gevonden, houden we in de huidige grondexploitatie rekening met de uitgifte van 1.572 m² bouwrijpe grond. Op het moment dat de raad besluit om de parkeervoorziening te realiseren in het plangebied heeft dat een financieel negatief effect op het resultaat van de grondexploitatie. Het vormt daarmee een financieel risico.
Het heeft tot gevolg dat de door ons geprognosticeerde grondopbrengst lager uitvalt (1.000 m² x € 96 per m² = € 96.000). Daarnaast heeft het ook tot gevolg dat de kosten hoger uitvallen aangezien in de huidige grondexploitatie geen rekening is gehouden met de aanlegkosten van de parkeervoorziening (1.000 m² x € 80 per m² = € 80.000). Het financieel risico is daarmee begroot op circa € 176.000. De definitieve besluitvorming over de parkeervoorziening leggen we voor aan de gemeenteraad. Omdat we in onze meerjarenbegroting met de opbrengsten van onze grondexploitaties geen rekening houden, ramen we ook dit risico als p.m.-post.

Grote projecten (risico € 71.000)

Toerekenen apparaatskosten aan projecten
Er wordt risico gelopen ten aanzien van toegerekende apparaatskosten. Net zoals bij de grondexploitatie komen deze kosten, bij het niet doorgaan van de projecten, ten laste van de exploitatie. Het risico schatten we in op 10%.

Gemis subsidies als gevolg van uitloop projecten
Er bestaat een risico voor het missen van subsidies als gevolg van uitloop van projecten over de subsidieperiode. Het risico schatten we in op 10%.

Overige financiële risico's (risico € 211.000)

BTW subsidies sport
De sportstichtingen kunnen geen inkoop-BTW meer terugvragen, maar kunnen wel een beroep doen op een subsidieregeling (BOSA) van het rijk. De maximale subsidie bedraagt van 20% van de subsidiabele kosten. Voor deze regeling geldt echter een subsidieplafond en een minimumbedrag aan uitgaven. Wanneer de subsidieaanvragen niet gehonoreerd worden lopen we het risico dat de investeringslasten met 21% toenemen. In het meerjarig investeringsplan 2020 (investeringen in sportcomplexen) is in 2020 voor € 822.440 aan investering geraamd. Het risico schatten we in op 10%.

Opbrengst verpakkingsafval
In de nieuwe ketenafspraken zijn ook nieuwe afspraken gemaakt over de vergoedingen. Deze zijn in twee stukken geknipt. Een vergoeding voor gemeenten voor de inzameling, en een vergoeding voor samenwerkingsverbanden zoals Midwaste voor de verwerking.
Tot en met 2019 waren gemeenten verantwoordelijk voor de hele keten.
De kosten voor de inzameling zijn verwerkt in de dienstverleningsovereenkomst met Dar. In dat DVO 2020 zijn al geen sorteerkosten meer opgenomen. De vergoeding vanuit Nedvang komt rechtstreeks binnen bij gemeente. Door deze nieuwe afspraken lopen we vanaf 2020 een verwaarloosbaar risico en komt dit risico te vervallen.

Overig
Dit betreft risico's met betrekking tot loon- en prijsontwikkelingen, ontwikkelingen van  pensioenpremie, algemene uitkering uit het Gemeentefonds, renterisico, dividenduitkeringen, decentralisatie van rijkstaken, oninbaarheid van vorderingen, ontvangen van bezwaarschriften, garanties en borgstellingen, hypotheken voor personeel, wachtgelden voor bestuurders en eigendommenadministratie gemeentelijke gronden.